Volgend artikel is verschenen in Plus Magazine van oktober 2020 en is geschreven door Kari Van Hoorick:

Als je zicht sterk afneemt, hoeft dat niet het einde te betekenen van je zelfstandigheid of leesvermogen. De nieuwe generatie hulpmiddelen en slimme aanpassingen maken veel mogelijk.

Een verminderd zicht heeft een ingrijpende impact op je dagelijks leven. “Om daarop te anticiperen start je best zo snel mogelijk met aanpassingen door te voeren”, adviseert Marie-Jeanne Nachtergaele, diensthoofd begeleiding en hulp in het dagelijks leven bij de Brailleliga. Zij bieden thuishulp aan.

TRAIN JE ANDERE ZINTUIGEN

Van al je zintuigen is je zicht veruit het sterkst ontwikkeld. Je andere zintuigen gebruik je meestal een pak minder intensief. “Als je visuele vermogen door ziekte afneemt, gaan je gehoor, je tastzin, je geur zich niet automatisch sterker ontwikkelen. Maar je kan ze zelf wel een stuk trainen, door je bewuster te concentreren op wat je hoort, voelt.

DOE EEN BEROEP OP KLEINE HULPMIDDELEN

Afhankelijk van je culinaire plannen, kan je een arsenaal aan ingenieuze hulpmiddelen inschakelen, zoals een sprekende keukenweegschaal of maatbeker, maatlepels, antislipmatjes, anti-overkookschijfjes die luidruchtig tekeergaan als het kookpunt eraan komt. Ook handig zijn niveaudetectoren die je in je glas plaatst en die piepen wanneer je bij het inschenken de rand nadert. “Contrastkleuren zoals een feloranje snijplank of werkblad kunnen eveneens een groot verschil maken. Felgekleurde glazen zijn voor de meeste slechtzienden beter zichtbaar dan doorschijnende. Train jezelf ook om voorzichtig met je handen over je aanrecht te schuiven.”

Gelijkaardige hulpmiddelen zijn er ook voor andere ruimtes en activiteiten. Zoals een sprekende wekker op het nachtkastje of kleurdetectoren die je luidop vertellen welke kleur iets heeft. Handig als je een outfit bij elkaar zoekt. “Maar het kan ook simpeler, door knopen in diverse vormen – rond voor wit en vierkant voor donkere kleding – ach-

VEREENVOUDIG JE LEEFRUIMTE

Dé gouden regel bij een almaar slechter wordend zicht is je woning aanpakken. “Breng een logische structuur aan en vereenvoudig maximaal. Haal alles wat je niet of weinig gebruikt weg. Je dressoir hou je liefst zo leeg mogelijk. Op termijn zal je je misschien door je huis voortbewegen, terwijl je met je hand voelt om je te oriënteren in de ruimte. Geef je spullen daarom voor-taan een vaste stek en maak daarover afspraken met je huisgenoten.”

Die basisaanpak kan je overal in huis toepassen. “Check in de keuken de inhoud van je kasten en beperk je voorraad kopjes, glazen, borden… tot het aantal dat je courant gebruikt. Je krijgt veel meer plaats en overzicht in je kasten, zodat je nadien vlotter alles op de tast vindt. Ook een logische ordening van je droge eetwaren, zoals kruiden, olie, suiker, is handig. Je hoeft van je overtollige huisraad niet meteen afscheid te nemen; je kan die spullen opbergen in dozen op zolder.” Eens je kasten heringericht, kan je de inhoud ervan in grote letters markeren op de kastranden. “Zijn die toch nog onvoldoende leesbaar, dan kan je gebruik maken van een sprekende labelpen: je brengt labels aan op verpakkingen en kasten, wanneer je daar vervolgens met de labelpen overgaat, leest die voor wat erin zit.”

MAAK JE KEUKEN TASTBAAR

Door een slimme organisatie en aanpassingen blijft ook zelf koken in veel gevallen mogelijk. “Keukentoestellen zoals de oven, magnetron, het fornuis zijn ideaal voor slechtzienden omdat ze zijn uitgerust met hoorbare druk- of draaiknoppen. Die kan je verder markeren door reliëfbolletjes aan te brengen, zodat je een bepaalde stand, temperatuur, tijdsaanduiding ook voelt. Ergotherapeuten kunnen je daarbij helpen, want die ingrepen gebeuren op maat. Het heeft geen zin om alle ovenstanden te markeren, als je er pakweg maar twee gebruikt. Te veel markeringen helpen je niet vooruit, want je moet ze dan allemaal kunnen onthouden”, preciseert Marie-Jeanne Nachtergaele. De evolutie richting steeds meer stille touch-screens maakt het voor slechtzienden wel lastiger, omdat die toestellen zich moeilijker laten aanpassen.

Als lezen en schermen kijken lastig wordt

Lezen lukt steeds minder, ik kan de ondertitels niet meer volgen en ondervind problemen met mijn smartphone. Die drie vragen keren steeds terug. Vaak zijn dat de activiteiten waardoor mensen eerst opmerken dat hun zicht fel vermindert, beamen Koen Govaert en Kathleen Boogmans van Ommezien, een organisatie die mensen met een visuele handicap begeleidt in het omgaan met hulpmiddelen. Kathleen is ook ervaringsdeskundige. Haar gezichtsvermogen evolueerde van slechtziend naar blind.

“Voor de meeste problemen zijn er vandaag oplossingen, maar dat vergt maatwerk. Net als een hoorapparaat, zijn ook visuele hulpmiddelen vaak een grote psychologische stap.”

LUISTERLEZEN

Heb je moeite met lezen, dan kan je gebruik maken van een uitgebreid assortiment aan elektronische beeldschermloepen, van handige meeneemtot grotere tafelmodellen. “Je legt je boek, brief of krant eronder en op het beeldscherm van de loep krijg je een versie die je op talloze manieren kan aanpassen. Je kan de letters vergroten of verkleinen, de achtergrond en kleuren veranderen voor een beter contrast, spelen met de kolombreedtes, of gebruik maken van rode leeslijnen die markeren waar je je in de tekst bevindt.” Deze toestellen zijn uitgerust met eenvoudige tastbare knoppen, die snel reageren. Sommige elektronische loepen kunnen ook worden gecombineerd met spraak en lezen gelijktijdig voor.

Moet je de letters te veel uitvergroten of is vergroten zinloos omdat je door je visuele probleem bijvoorbeeld eerder gebogen beelden ziet, dan zijn er andere opties. “Een belangrijke vernieuwing op dat terrein is de webbox, waarmee je luisterend leest. Hierop kan je een uitgebreid aanbod aan boeken, tijdschriften – ook Plus Magazine valt maandelijks te beluisteren – en kranten lezen. Die laatste worden door een computerstem ingesproken, de twee eerste door menselijke stemmen. De box is eenvoudig te bedienen via een drietal knoppen. Een systeem dat de meesten na een kleine training vlot in de vingers hebben.” Sinds kort kan je de webbox ook combineren met een scanner, zodat je ook brieven of artikels kan laten voorlezen, net als je mails.

Heb je last met je pc, dan kan je overschakelen op een contrasterend toetsenbord of een bord met grotere letters alsook aangepaste softwarepakketten, waarmee je teksten kan uitvergroten of laten voorlezen.

GESPROKEN ONDERTITELS Veel slechtzienden haken af als er tv wordt gekeken omdat ondertitels onleesbaar worden of te snel verdwijnen. Een gesproken of uitvergrote ondertiteling pakt dat probleem aan. Dat kan via een VO-box die ondertitels sterk vergroot en van kleurcontrast voorziet. “Volstaat dat niet, dan kan de GO-box helpen. Die leest de ondertiteling simultaan voor op alle zenders waar een ondertiteld programma speelt, rechtstreeks, opgenomen of op Netflix.”

TEGEMOETKOMINGEN

Heb je een visuele handicap, maar kreeg je je diagnose pas na 65 jaar, dan heb je vandaag geen recht op tegemoetkomingen voor hulpmiddelen. Een leeftijdsdiscriminatie waartegen organisaties zoals de Brailleliga al geruime tijd actie voeren. Kreeg je je diagnose voor 65, dan kan je wel aanspraak maken op bepaalde tegemoetkomingen, maar de specifieke regelingen verschillen sterk naargelang het gewest waar je woont.

Informatie over de tegemoetkomingen per gewest vind je bij de Brailleliga, www.brailleliga.be of bij www.vaph.be voor Vlaanderen, www.aviq.be voor Wallonië en www.phare.irisnet.be voor Brussel.

PRATEN MET JE SMARTPHONE

Als je voldoende ziet, gebruik je het zelden, maar smartphones bevatten standaard heel wat functies om ze grotendeels met je stem aan te sturen. “Dat kan via Siri bij een iPhone. Daarnaast zijn er voice-oversystemen die je met bewegingen van je vingers bedient en waarmee je bijvoorbeeld op het internet kan surfen. Voor die toepassing volg je best eerst een training.” Wil je het simpeler, kies dan voor een vereenvoudigd telefoontoestel met vergroot scherm waarmee je kan bellen en sms’en via gesproken commando’s.